Litteratur: Kunne dette vore første kapittel i ein roman du kunne tenkt deg å lesa?

[orakel]

Bruset frå gata utanfor er ein grunntone i halvlmørkret her. Bilar som kjører, trikken som kvin gjennom svingane, folk som ler, ungar som skrik, hestekjerrer som romlar over brusteinane. Ein og annan gongen høyrer eg brokkar av samtaler. Ikkje at eg får meining i dei, det er meir enkeltord og tonefall. Det skil jo ikkje meg, livet der ute, eg skal nok aldri vera med i det meir, men merkeleg nok er det ei slags lise i dette å liggje her og lytte.

Eg strekkjer meg ut på brisken. Ikkje ei sjel har vore innom her i dag. Det kvittar, det er godt å liggje slik og tenkje. Eller ikkje tenkje, men la tankane flyge som dei vil. Snart hit, snart dit.

Eg er alltid svolten. Eg, som aldri trong mat nesten. Men det var før. Når maten var der og ein berre kunne ta for seg.

Det smell i gitter ein stad. Klank,klank,klank. Hult, metallisk, rytmisk. Nokon som har mista tankane sine og gjeve seg over til tvangen og fortvilelsen. Han brukar ei skei, sikkert. Det er det einaste vi får av redskap her. Dei er så redde vi skal ta livet vårt. Hah! For da får ikkje dei gleda av det. Han tjukke, han som har så blankpussa skor heile tida, ja, det skal han jaggumeg ha, dei funklar som om sjølve vårherre hadde strødd stjerneglans over dei, men han altså, han tjukke med skoglansen, han fekk det for seg at eg ville bruke fyrtøyet mitt til å setja eld på cella. Med meg inni! Kor modig trur han at eg er? Eg, som ikkje held ut smerta når eg klipper neglane mine for langt inn ein gong? Eg, som spydde da eg knekte ribbeinet, eg innrømmer det glatt, det var ikkje særleg vondt, eigentleg, objektivt sett så var det berre ein fis i helvete, ingen ting mot det eg har sett andre halde ut utan å mukke. Jau, mukke gjorde dei kanskje, mukke, for eit rart ord, eg kunne sjå pina farte som flammekastarar over ansiktet deira, grave seg ned i huda og rynke den, som papir som brenn i ein peis, dei sa ingen ting, spydde ikkje, skreik ikkje, berre denne innbitte togna. Faen kor forbanna det gjorde meg. Kunne ikkje slutte å slå, kanskje var det meg sjøl eg var sinna på, kva veit eg.

Men altså – fyrtøyet. Tjukken tok det frå meg, så kvar gong eg skulle ha meg ein sigarett, det einaste eg får utan å måtta be om det, det er ein slags snev av humanitet i akkurat det der, ikkje veit eg kven som har forbarma seg over oss fangane og bevilga oss dette ljospunktet. Men som sagt, kvar gong eg skulle tenne ein sigarett, måtte eg få hit nokon. Og eg røykjer mykje, så det er sagt. Særleg nå. Er ikkje stort anna å ta seg til her. Så det gjekk berre eit par dagar, så kom dei att med fyrstikkeska, dei orka ikkje flyginga att og fram til cella mi.

Eg kan tenkje meg dei kjem og hentar meg i morgon att. Nye forhøyr. Kor mykje vil dei veta? Det er som om dei ikkje er heilt samde med seg sjølve om kva verdi eg har.

Snart er det jul. Første jula på lenge med ljos i vindaugo, slik at byen sjøl ser pynta ut. Det hadde vore fint å sjå. Vaktarane våre legg ut om juleribbe og juletre og presangar og salmar, dei skal heim og feire alle saman unntatt han tjukke og han brilleslangen som går med ullsokkar oppi skorne. For ei type. Han står berre bortved døra når det er avhøyr, stiller aldri eit spørsmål, gjespar, kjedar seg. Helvetes tosk. Ser på meg som om eg skulle vera eit lite dyr som han har mest lyst til å knuse under dei latterlege skorne med dei sikkert møkkete sokkane oppi. At folk ikkje kan stelle seg. Det er første bod for å få tillit, for å mildne folk. Det, og så pengar. Det er ikkje så dumt det heller. Dei må ikkje tru anna enn at eg ser det; dei rike kjøper seg fri, som før. Hadde nå vore før, skulle eg sett meg på han ullsokkefyren og tvinga han til å prate, uansett kor mykje dumt det skulle koma ut av det slengjete hovudet som liksom svevar ein meter over alle oss andre. Aldri sett så lang mann eg. Og så uinteressert. Er det det at han er dum, eller veit han alt får før? Han stinkar overklasse. Å ja da, dei er tilbake att. Smyg seg langsmed veggane og spenner beinkrok for vanlege folk, som før. Eg veit så vel korleis dei tenkjer: Kom ikkje her med intelligensen din, gut – trudde du verkeleg at det skulle hjelpe? Ha deg tilbake til møkkadyngene du kom frå....................

Eg lurer på kor Lillian er. Bondejævelen klarte seg ikkje, og godt var det. Eg gjekk nesten heile krigen igjennom og angra på at eg ikkje slo han heilt i hel. Det kunne eg spara meg. For kroppen kreperte etter kvart. Det fekk eg veta i fjor sommar. Det er det einaste eg skal ta på meg utan å mukke. Der er det ordet att. Og der har du meg: Spyr for eit ribbeinsbrot, men mukkar ikkje for ein møkkamann som lir seg gjennom nokre helvetesdøgn i fjøset sitt, midt på svarte vinteren, han drakk vel av kupisset, tenkjer eg, sidan han levde ei heil veke i dynga der, heldt seg i live og håpa på hjelp. Men det fins rettferd, ser du, bondedjevel. Ikkje ofte, men innimellom slår han til, han gubben oppi øverste etasjen, og da er det ikkje greitt å vera slike som deg.

Kor er du, Lillian? Tenk om du kunne koma inn døra her nå, stå der som ei blå glede og få meg til å sprette opp frå brisken her, storme bort til deg, halde rundt deg..............kanskje kunne du koma og redde meg att. Slik som før. Veit du, eg har nesten gløymt det rette namnet ditt, eller eg hugsar det nok, om eg vil, men det er Lillian du er for meg, eg tenkjer på deg som det. Les du avisene? Eg veit dei skriv om meg. Men du trur vel ikkje på det du, Lillian? Sjøl om det meste er sant, men det veit ikkje du. Sjøl om du sa at du visste alt om meg. Forresten, kanskje du gjer det. Du er noko for deg sjøl.

Det hender at døden går til bakhaldsangrep på meg. Heilt plutseleg, medan eg ligg her på brisken og berre stirer inn i krokane, når hovudet er tomt, gjerne etter at eg har vore oppe til forhøyr, da kan tanken vera der: Om eitt år er eg mest sannsynleg borte.Og det er akkurat som om sjølve denne tanken, som altså kjem uanmeldt, som ein inful, ubeden gjest eg helst ville ha sluppe å sjå innafor dørstokken min, som eg gjerne skulle ha dytta ut att, det er akkurat som om han tvingar meg til å sjå nøye på seg, slik at eg plutseleg er inne i sjølve DØDSMEDVETET, som eit blaff i meg, nei, som eit søkk, hjartet stoppar ørlite, akkurat som det øver seg til den store prøva, og eg går verkeleg inn i tanken på å vera død. Ugjenkalleleg død. Lik. Borte. Nedgraven – å, kor eg hatar den tanken – å liggje under seks fot – er det ikkje seks fot? - jord og råtne. På berre eitt år er det meste smuldra opp, berre bein og slintrer att. Vi grov fram lik på Falstad. Eg kjende ikkje att nokon av dei. Berre kjøtbitar, tøy og bein. Og somme av dei såg eg i live så seint som i fjor haust.

Døden. Han tvingar meg opp av brisken. Gjer meg til ein travande klump av angst, att og fram over cellegolvet, fem steg i kvar retning, så smått er det her, og veggane kjem liksom nærmare og nærmare, eg må leta att augene og sjå for meg.............Lillian. Alltid Lillian. Korleis det var, og korleis det skal bli. Når eg kjem ut frå her. Det er om å gjera å tru på at ein skal ut. Så lenge det er liv, er det håp. Eg tvingar tanken på døden ned i eit svart hol langt nedi magen, peikar nase av han. Somme gonger trur eg verkeleg at dei skal sleppe meg fri ein dag. Og dei skal i alle fall ikkje få sjå meg redd. Det stod i avisa at eg var eit udyr, sa tjukken, og at eg var iskald, utan snev av anger. Ja, ja. Dei om det. Skulle eg knele for dei, kaste meg ned på golvet og skrike som ein reivunge? Er det det som skal til?

Dei kjem til å sleppe meg fri. Når eg sit og pratar med tjukken, for eksempel, er eg heilt sikker. Han har ei eiga evne til å la framtida farge orda når han sit på stolen i avhøyrsrommet, ja det hender han kjem inn hit au, forresten, set seg, krosskastar føtene, skorne sender lyn mellom veggane, og så kan han finne på å seia noko om kva som skjer uti byen, at dei byggjer der og der, det skal bli artig å sjå korleis det vil ta seg ut, seier han, det er opna nye butikkar, snart kan vi handle akkurat som før og meire til, seier han med lengsel i blikket, ja, han seier VI, som om dette er noko han ser for seg at eg skal vera med på au. Eg likar tjukken. Somme gonger trur eg han likar meg au.

Eg veit ikkje kva dato det er lenger. Har slutta å bry meg. Tida får berre gå, fram til rettssaka. Korleis har mor og far det, tru? Dei har ikkje vore her enno. Ikkje søskena mine heller. Eller så har dei vore her og ikkje sluppe inn. Tjukken meinte at far hadde vorte arrestert. For kva? Han har da berre gått der og prata, heile krigen igjennom. Ikkje gjort ein skit, korkje på den eine eller den andre måten. Helvetes tosk. Og eg som trudde han ville stille opp. Jaggu sa eg smør. Feiging. Det er det han er. Eg byrjar å ane at han ikkje vil koma hit, forresten. Kvifor skulle han det? For å be for sonen sin? Ja, du, eg ser det for meg.

Tre celler lenger bort har dei plassert Tormod. Eg møtte han såvidt i gangen ein dag, da eg hadde vore på toalettet. Han er ein skugge av seg sjøl. Eg såg på han, og han såg på meg. Prøvde å smile litt, eg, oppmuntre han. Men det var heilt daudt inni augo der. Som om han hadde fått eit sjokk. Om eg hadde fått prata med han, skulle eg klart å setja litt mot i han, trur eg. Men det får eg ikkje, sjølsagt. Dei einaste eg pratar med, er forhøyrsfolka. Og ein og annan journalist har vore her. Og ein psykolog, eller kva det var. Berre tullprat frå ende til annan, han sat og glodde på meg med nysgjerrige lorgnettaugo og prøvde å smiske seg innpå meg med fine ord og liksomkunnskap om korleis det er å vera meg. Eg var eit interessant tilfelle, sa han. Som om eg var eit sjeldan insekt som ingen hadde sett før. Eg skal gje han interessant. Berre vent til rettssaka. Eg sparer det meste til da, eg. Eg har visstnok ein forsvarar. Ein gong har han vore her. Eg kunne godt tenkt meg å føre mitt eige forsvar.

Dei to vaskehjelpene som er innom med bøttene sine, dei går det an å snakke med, dei er så trivelege, at. Kanskje veit dei ikkje kven eg er. Og så er det vaktarane som kjem med maten eller tek oss med ut i luftegarden. Eller på do. Men dei er fåmælte, mange av dei. Eg prøver å få i gang ein prat, men nei.. Nei vel, så vil dei vel ikkje ha noko snakk med meg, da. Eg skit nå vel i det. Dei er reine tomsingane forresten, somme av dei. Som han smørbukken frå Oppdal, som går her som ein annan småkonge og trur at vi fangane er husmennene hans. Han kjem frå ein av dei store gardane oppi der. Ein gong tidleg på krigen var eg innom på bruket hans og leverte nokre illegale flygeblad, slike tåpelege trykksaker om at England snart var på veg, og at kongen sat i London og helsa så mykje til dei tapre mennene som måtte ordne opp sjølve så lenge. Hah! Ja da, der kom eg altså kjørande til Oppdal, til denne helvetes grispongen og faren hans, og jammen trur eg det gjekk ei kua og forsagd kjerring og slong rommellom der au, dei har det med å vera det, somme av dessa kvinnfolka på gardane, for om natta blir dei dengde og rundpula om einannan, og så er det å stå opp om morgonen og servere bondesvina morgonmat og nonsmat og dugurd og kveldsmat.............faen om eg veit kva det heiter, alt det dei stappar i seg. Det veit nok ho Lillian alt om, ho kunne nok fortelja litt av kvart om kva tilstandar som rår rundt omkring. Stakkars Lillian. Men altså - eg forventa nå i alle fall å få litt servering når eg hadde reist så langt berre for å levere nokre papir. Men nei da. Ikkje så mykje som ein brødskalk. Og så skulle eg prøve å verve dei, sjølsagt. Greitt å ha ein mann på den kanten au, tenkte dei, sjefane mine. Men det vart nå ikkje noko av det, da. Odelsguten var så dum at eg trur det berre var som fyrst han klarte å skille mellom ein kommunist og ein nazist. Gjekk der og babla om korleis han skulle stikke tyskarane i hel med høygaffel om dei så mykje som våga seg oppover alleen til godset hans. Jaggu sa eg smør. Da vi kom der under upprullinga hausten etterpå, låg han og skreik like høgt som dei andre grisane på garden, heldt seg for augo og ropte på hjelp. Snakk om patetisk tulling. Og slikt skal liksom vera ryggrada i den nye nasjonen dei skal byggje, ved sidan av kommunistar og svarthandlarar og brakkebaronar og.......................og reinspikka nazistar, faktisk. Det er forskjel på folk, ser du. Ein nazist og ein nazist er to forskjellige ting. Det er vi småkårsfolk som blir straffa, og så får dei andre fortsetja som før. Men eg kjenner dei att, eg. Eg har prøvd å forklare det for han forhøyrsleiaren, og for journalistane, ikkje minst, at det ikkje går rett for seg her. Men nei. Det er ikkje råd å få gehør for slikt. Men kanskje eg kan utnytte det på ein eller annan måte. Må tenkje ut noko, eg har slikt å gjera her eg sit. Eller ligg, det meste av tida.

Det har stilna litt utanfor. Da er vel klokka seks eller noko slikt. Kveldsmaten er på veg. Ja, der høyrer eg tralla kjem innover korridoren, det knirkar og skramlar. Ho stoppar ved kvar celle bortetter, det smell i dørlukene som blir opna, tallerkenar som blir sett ned på det vesle brettet innanfor gjev frå seg ein metallisk lyd, eit par kommentarar blir utveksla, så skramlar det vidare, nærmare og nærmare. Det er ikkje noko å glede seg til. Det er dårleg mat. Berre så ein held seg nokolunde............ikkje mett, men halvsvolten. Det skal få fart på forhøyra, har dei vel tenkt.

Eg sit nest innarst på sida ut mot gata, tyskaren er heilt innarst. Han er så stille. Akkurat som meg. Aldri høgrøysta, tek ein dag om senn. Ikkje antydning til hysteri eller redsel, men eg høyrer han går nokre runder over golvet ein gong iblant. Og ein gong trur eg eg høyrde han gret. Etter at dama han er forlova med fekk besøkje han. Det var raust gjort av vaktene. Eller – var det i grunnen det? Eg har tenkt på det i etterkant. Hadde dei ein baktanke med det, dei som gav løyve? Dei er sleipe, ser du. Kanskje faen var kvinnfolket kjøpt og betalt av forhøyrsleiinga. Skal sleppe straff sjøl, kanskje, berre ho får tyskaren til å gje dei fleire argument for å sjå han daud. Dei lurer korkje meg eller han med slikt. Vi har vore forhøyrsleiarar sjølve, og ikkje for å skryte, men vi var ti gonger flinkare. Ein gong fekk eg ein mann til å tilstå noko han umogleg kunne ha gjort. Lura han trill rundt. Det var ikkje nokon dum mann heller. Ja da. Eg var flink. Krigen gjorde meg flink. Plutseleg vart alt så greit for meg, det var vi og dei, og begge sider tok i bruk handlemåtar som var heilt tabu i fredstid. Det passa meg fint.

[Uin Viel]

Jeg har i flere dager undret over om jeg skulle svare i denne tråden. Hver dag har jeg vært inne og sjekket om det har kommet noen svar, lest over teksten, så lest over den enda en gang; men det ser ikke ut til at folk tar seg tid til å lese teksten din, eller å svare på spørsmålet ditt. Derfor kan du i hvert fall få min mening.

 

Jeg liker den muntlige stilen din; den bærer, etter mitt syn, mange elementer fra kåserisjangeren. Etter hvert som jeg leser meg nedover langs teksten, får jeg et slags forhold til mannen, og det er lett å leve seg inn i hans situasjon og tanker. Du maler mange morsomme scener og bilder inn i hodet mitt.

 

Men på en annen side, jeg kunne aldri sett for meg at dette var begynnelsen av en roman. Jeg føler at det kunne fort blitt litt for mye av det gode, og vet ikke om det hadde gjort seg så godt med denne stilen i flere hundre sider. Isåfall måtte du skrevet uhyre godt for å holde på leseren; kanskje du kunne klart det for alt jeg vet, men da skal du være en meget dyktig forfatter.

 

Det var det. Lykke til videre.