Norske verb og tal

[marcusss]

I verket "Norsk grammatik" av I. Aasen, stend det at eit verb bøygjast i eintal og flertal:

Eg skiv - skreiv - (hever) skrivet

Dei skriva - skrivo - (hava) skrivet

 

Eg vinn - vann - (hever) vunnet

Dei vinna - vunno - (hava) vunnet

 

Eg nyt - naut - (hever) notet

Dei njota - nuto - (hava) notet

 

Eg kastar - kasta - (hever) kastat

Dei kasta - kastade - (hava) kastat

 

Eg dømer - dømde - (hever) dømt

Dei døma - dømde - (hava) dømt

 

De tek poenget. Spursmålet mitt er: Kvar i landet bøygjer ein verb i tal?

[Skullkrusher]

Hmm, det er veldig interessant, egentlig. Jeg vet ikke om de gjør det sånn noen steder, og jeg tviler virkelig på det, men jeg vil gjerne finne ut mer.

[€uropa]

Norsk grammatik ble utgitt i 1864, så jeg tviler på at dette er riktig noen steder lenger. Jeg har aldri hørt om dette.

[marcusss]

Eg hev faktisk høyrd nokon som skil millom eintal og fleirtal i presens, men berre på E-verb og uregelmessige verb. "Presens fleirtal er alltid lik infinitiv" er jo ein grei hugseregel, litt som på tysk. Men kvifor tok han med fortid fleirtal viss det ikkje er so mykje brukt? Eg ser på "Norsk grammatik" som den uslipte nynorskdiamanten, og det forsvann nok raskt på lik linje med ulikt endevokal i bestemt fleirtal av substantiv (jentorna, gutarne) og kasus.

[9E2]

Fleirtalsbøygjingi finst enno i Hallingdal og Valdres. Hev òg sét noko um at dei nyttar fleirtalsbøygjing på Sørlandet.

[Ljóseind]

Fleirtalsbøygjingi finst enno i Hallingdal og Valdres. Hev òg sét noko um at dei nyttar fleirtalsbøygjing på Sørlandet.

 

Ja. Eg les Ringdrotten (LotR) no, og der snakkar hobbitane tilnærma, eller normalisert dialekt frå Hallingdal, og eg har merka meg ein og annan fleirtalsbøying nokre gonger, f.eks "Vi era"

[marcusss]

Fleirtalsbøygjingi finst enno i Hallingdal og Valdres. Hev òg sét noko um at dei nyttar fleirtalsbøygjing på Sørlandet.

 

Ja. Eg les Ringdrotten (LotR) no, og der snakkar hobbitane tilnærma, eller normalisert dialekt frå Hallingdal, og eg har merka meg ein og annan fleirtalsbøying nokre gonger, f.eks "Vi era"

 

Å vera - er/era - var/våro - hev/hava vore

[Me sjøl]

Nynorsk hadde vært ca. ti gang kulere om det hadde beholdt kasus (inkludert gentiv med til, slik som i "til Hamnar" i et av Aasens tidlige eksempler på landsmål) og tallbøying av verb. Og ordet snjo.

 

Forresten, Norvegisk, det heter lære på nynorsk -- å leire betyr "å slå leir". (jmfr. signaturen)

Endret 18. mai 2009 av Me sjøl

[9E2]

Nynorsk hadde vært ca. ti gang kulere om det hadde beholdt kasus (inkludert gentiv med til, slik som i "til Hamnar" i et av Aasens tidlige eksempler på landsmål) og tallbøying av verb. Og ordet snjo.

Høgnorsk inneheld nominativ-akkusativ (nemnefall-underfall), genitiv (eigefall) og dativ (sidefall): http://www.ivaraasen.no/wiki/index.php?title=Namnord#Yversyn. Sjå meir um eigefall her: http://www.ivaraasen.no/wiki/index.php?title=Eigefall

[marcusss]

No som me fyrst snakkar um grammatiske fall (kasus), so lurar eg på um nokon kan forklara meg korleis me bruker sidefall (dativ)? Og er bruken av sidefall forskjellig i (høg)norsk og tysk?

[9E2]

No som me fyrst snakkar um grammatiske fall (kasus), so lurar eg på um nokon kan forklara meg korleis me bruker sidefall (dativ)? Og er bruken av sidefall forskjellig i (høg)norsk og tysk?

Sidefall i norsk er likt som i islandskt og tyskt mål, vil eg tru. Sidefall vert nytta for "indirekte objekt", t.d. "eg gav deg ballem"

[marcusss]

Men brukar høgnorskbrukarar sidefallformerne (dativ) av varaordi (pronomeni)?

eg=mér

du=dér

det=di

"Eg snakka til dér" osb.

 

Og kva med sidefallsformerne av eigendomsordi?

min=minom mi=minne mitt=mino mine=minom

din=dinom di=dinne ditt=dino dine=dinom

sin=sinom si=sinne sitt=sino sine=sinom

 

"Eg gav boki til vene(m) minom" osb.

 

Eg veit at dette sjølvsagt er upp til kvar enkelt, men kvar mykje er desse formerne bruka?

[9E2]

Men brukar høgnorskbrukarar sidefallformerne (dativ) av varaordi (pronomeni)?

eg=mér

du=dér

det=di

"Eg snakka til dér" osb.

 

Og kva med sidefallsformerne av eigendomsordi?

min=minom mi=minne mitt=mino mine=minom

din=dinom di=dinne ditt=dino dine=dinom

sin=sinom si=sinne sitt=sino sine=sinom

 

"Eg gav boki til vene(m) minom" osb.

 

Eg veit at dette sjølvsagt er upp til kvar enkelt, men kvar mykje er desse formerne bruka?

Kor mange som nyttar desse formene veit eg diverre ikkje, eg hev ikkje sét mykje til deim (ikkje eingong hjå Mållekken). Men eg fann ut at hana vert nytta for henne t.d. her. Ei av sidefallsformene, di (sidefall til det), vert i alle fall nytta i for di, av di osb.

[Thend]

No som me fyrst snakkar um grammatiske fall (kasus), so lurar eg på um nokon kan forklara meg korleis me bruker sidefall (dativ)? Og er bruken av sidefall forskjellig i (høg)norsk og tysk?

Sidefall i norsk er likt som i islandskt og tyskt mål, vil eg tru. Sidefall vert nytta for "indirekte objekt", t.d. "eg gav deg ballem"

 

Ballem? Dativ av ballen er vel balla (i det minste i østnorske dialekter). Og det er uansett ordet "deg" som er indirekte objekt i den setningen der.

Endret 23. mai 2009 av Thendrup

[marcusss]

Både Aasen og Hægstad bruka "balle" som dativ av "ballen", og t.d. dativsformi "bakka" av "bakken" (sidan det heiter ein bakke, og ein ball).

 

EDIT: Her er dativsformerne som stend i Norsk maallæra av M. Hægstad (1901):

Visa - visonne, visorne - visom

skåli - skålenne, skålerne - skålom

bakken (av bakke) - bakka, bakkarne - bakkom

båten - båte, båterne - båtom

augo (flr. av auga) - augom

åri - årom

Endret 23. mai 2009 av marcusss

[Ljóseind]

Nynorsk hadde vært ca. ti gang kulere om det hadde beholdt kasus (inkludert gentiv med til, slik som i "til Hamnar" i et av Aasens tidlige eksempler på landsmål) og tallbøying av verb. Og ordet snjo.

 

Forresten, Norvegisk, det heter lære på nynorsk -- å leire betyr "å slå leir". (jmfr. signaturen)

 

Javel Eg blandar Nynorsk og Islandsk ein del gonger. Að læra, er eg viss um at det heiter på Islandsk.

[9E2]

No som me fyrst snakkar um grammatiske fall (kasus), so lurar eg på um nokon kan forklara meg korleis me bruker sidefall (dativ)? Og er bruken av sidefall forskjellig i (høg)norsk og tysk?

Sidefall i norsk er likt som i islandskt og tyskt mål, vil eg tru. Sidefall vert nytta for "indirekte objekt", t.d. "eg gav deg ballem"

 

Ballem? Dativ av ballen er vel balla (i det minste i østnorske dialekter). Og det er uansett ordet "deg" som er indirekte objekt i den setningen der.

Fylgde berre denne sida (sterkt hannkyn sidefall i bundi eintalsform). I yversynet på sida hev linnt hannkyn sidefall i ubundi eintalsform endingi -e/-a. Det at «deg» er indirekte objekt er sjølvsagd rett, det gjekk litt fort då eg skreiv det der.

 

Nynorsk hadde vært ca. ti gang kulere om det hadde beholdt kasus (inkludert gentiv med til, slik som i "til Hamnar" i et av Aasens tidlige eksempler på landsmål) og tallbøying av verb. Og ordet snjo.

 

Forresten, Norvegisk, det heter lære på nynorsk -- å leire betyr "å slå leir". (jmfr. signaturen)

 

Javel Eg blandar Nynorsk og Islandsk ein del gonger. Að læra, er eg viss um at det heiter på Islandsk.

Hugs at æ er tviljod i islandsk, men ikkje i norsk. Det finst nokre måtar for å finna islandske ordet når ein hev det norske og motsett.

I mange ord (ikkje alle) hev gamalnorsk ǫ vorti ö i islandsk (fjǫrðr>fjörður) og o elder a i norsk (bǫllr>ball, vǫllr>voll). Ø/ǿ (nokon skriv œ/œ́) frå gamalnorsk er enno ø i norsk, men hev smelta saman med æ i islandsk (dǿmi/dœ́mi>dæmi i islandsk og døme i norsk). T.d. kann det islandske ordet læra vera komen frå løra/lœra elder læra i gamalnorsk, som vert løra elder læra i norsk. Eg slær ordi upp i ordboki og finn at løra ikkje er eit ord, medan læra er eit ord. So gjeld det berre å finna ut um ordi hev same tyding, noko dei hev (læra=læra). Ein kann òg freista å finna det islandske ordet for voll på same måte. I ordboki finn eg at voll kjem frå det gamalnorske vǫllr. Dette hev vorti anten vollur elder völlur i islandsk. I Wiktionary finn eg ordet völlur med same tyding som det norske ordet voll (voll=völlur).

Endret 24. mai 2009 av 9E2

[Sander Becker]

Spursmålet mitt er: Kvar i landet bøygjer ein verb i tal?

Det er ein som hev forska på detta. Han segjer dei hava havt full mangtalsbøyging i; Valle, Bykle, Bygland, Åseral, Sirdal og Fjotland i Agder. Tinn i Telemark. Hemsedal, Ål, Hol, Gol, Nes, Flå, Nore & Uvdal og Rollag i Buskerud (litt rart då at Flesberg då ikkje hev dokumentera å hava havt mangtalsbøyging, som einaste heradet i Hallingdal-Numedal, men hokke som).Vang, Vestre Slidre, Øystre Slidre, Etnedal, Nord-Aurdal og Sør-Aurdal, altso samtlege av Valdresherodom i Oppland. Aurland og Lærdal i Sogn & Fjordane. Eidfjord, Ullensvang, Jondal, Odda, Kvam, Granvin, Ulvik, Voss, Vaksdal, Osterøy, Modalen, Lindås, Austrheim og Radøy i Hordaland. Vanylven, Ørsta, Volda, Sykkylven, Stranda, Norddal, Stordal og Ørskog på Sunnmøre.

 

Dessutan mangtalsbøyging berre i imperativ/bjodemåte i Uppdal, Røros, Holtålen, Tydal, Selbu og Meråker i Trøndelag. Same i Bjerkreim i Rogaland. Og same med Tokke og Sauherad i Telemark. Mangtalsbøyging ved bjodemåte finst au i Jamtaland.

 

Mangtalsbøygingi stend svakast i norsk av ollom dei germanske målom. I Danmark so finst framleîs mangtalsbøygingi på Sydre Jylland og inn i dei dansktalande delom av Slesvig. Det finst au på Bornholm og enkelte stader på Fyn, Lolland og Sjølland. I Svearike finst det i nær heile sydre Svearike, i Dalarne, nørdre Gotland, kysten av Nordbotten og mykjet av dei svensktalande umrådom av Finnland og Estland. Bjørnstjerne Bjørnson skreiv til dømes "Vi ere en nasjon vi med", mangtalsbøyging skal hava finst i bokmål til kring etterkrigstidi. Det skal visstnog hava heldt seg lenger i dansk, men eg veit ikkje kor lengje. I svensk byrja det vel å døya ut fyrst kring århundreskiftet og dei sidste dømi me finn i avisor ero frå 1980-talet, og i høvelege stodor so nyttar ein det framleîs iblandt. So å ikkje hava mangtalsbøyging er faktisk ganske nytt i norskt mål, i minsto skriftlegt.

 

Ein byr au notera seg at kartet hev so mangje hol, til dømes at det er Tinn som hev full mangtalsbøyging (det plar vel å vera Vinje) og at dei fjøgur-fem midt-telemarkske herodi hava mangtal på 3 av 4 sidor. At det berre er eit herod i Numedal og 3-4 i Nordhordland utan mangtal er au interessant, same at Borgund, Stadt og resten av Sunnmøre ikkje hava mangtalsbøyging. Eller at Uppdal er ei øy åleine, truleg hev resten av Gausdalen (Midtre Gausdal og rennebu) au havt mangtal inntil ganske nylegt, kann henda Nordmøre og Romsdal au.

 

Men her er kjelda mi; https://www.reddit.com/r/dialekter/comments/6q465q/help_requested_plural_forms_of_verbs_in_dialects/ .Ivar Aasen var ein av dei fyrste som skreiv deim ned, so han er nok ei primærkjelda. Maj Reinhammar er ei som framleîs liver. Eg kjenner ein frå Lindås som nyttar mangtalsbøyging, og ein frå Nord-Aurdal som gjer det same, so det finst framleîs blandt yngre, men dessa ero målfengne, so. Eg treffte au eingong ein frå Borgund som sagde at han nytta mangtalsbøyging og sidefall, nokot detta kartet ikkje synar, so eg veit ikkje.

 

Fyrresten, eg hev au høyrt rykte um mennebøyging/personbøyging i norsk. At eldre på Voss skulde hava havt detta då Aasen var der og litt seinare, det same i Sunnfjord og Sogn. Men detta er berre rykte og eg hev ikkje sétt nokon kjeldor fyr detta. Mennebøygingi havde eventuelt hava vore

 

Eg legg

Du leggjer

Han, ho, det leggjer

Me, de, dei leggja

 

Eg veit

Du veist

Han, ho, det veit

Me, de, dei vita

 

Eg kann

Du kannt

Han, ho, det kann

Me, de, dei kunna

 

Eg em

Du ert

Han, ho, det er

Me ero

De erom? (eg hugsar ikkje heilt fåvæ

Dei ero

 

Eg kastar/dømer

Du kastar/dømer

Han, ho, det kastar/dømer

Me, de, dei kasta/døma

Endret 7. juni 2019 av Sander Becker